Lisowczycy

Oddział, w którym wytworzyła się świadomość własnej, lisowskiej odrębności, powstał po 12 stycznia 1615, a przed 28 marca 1617 roku. Pułk był utworzony, a potem odradzał się z ludzi, którym wyprawa Dymitra I i jego upadek, pojawienie się oraz sukcesy Łżedymira, wreszcie uderzenie Zygmunta III na Smoleńsk, stworzyły możliwość życia z wojny. Gdy wygasała, wracali do kraju, lecz nie do domostw. Pozostawali więc razem. Do nich dołączali ci wszyscy, którym ciasno było w dotychczasowych ramach. Z racji liczby tworzyli już nie gromady, ale grupę społeczną. Żyli kosztem społeczeństwa, od którego wymuszali noclegi, żywność, zresztą wszystko, co miało jakąś wartość.

Biała i czarna legenda lisowczyków powstała jednocześnie. Okrywająca ich sława i osława rodziły się w tych samych latach, ale pierwsza na polach bitew, druga poza nimi. Lisowczycy byli ludźmi, którzy jeśli nie formalnie, to poprzez uznawany obraz świata należeli do tej samej warstwy, co Aleksander Józef Lisowski. Wywodzili się spośród żołnierzy, dla których nie tylko w ojcowiźnie, lecz i w ojczyźnie brakowało chleba, a zatem żyli z wojny. Wyodrębnieni imieniem wodza, zwrócili uwagę współczesnych i potomnych. Okryli imię jego i swoje osławą oraz, co dziwniejsze, sławą.